Khí nén sạch trong thực phẩm: cách kiểm soát ô nhiễm

Khí nén sạch trong thực phẩm đóng vai trò quyết định trong kiểm soát ô nhiễm và an toàn sản xuất. Tìm hiểu rủi ro, tiêu chuẩn HACCP và giải pháp kỹ thuật giúp đảm bảo khí nén sạch tuyệt đối cho ngành thực phẩm.

Vì sao khí nén sạch là yếu tố sống còn trong chế biến thực phẩm?

Trong ngành thực phẩm và đồ uống, khí nén không chỉ là nguồn năng lượng vận hành thiết bị mà còn trực tiếp hoặc gián tiếp tiếp xúc với sản phẩm. Từ phân loại, cắt, chiết rót, đóng gói, thổi bụi, vệ sinh bề mặt đến vận hành dao và xy lanh khí nén — tất cả đều dựa vào khí nén.

Điều này dẫn đến một yêu cầu nghiêm ngặt: khí nén phải sạch tuyệt đối, không chứa vi khuẩn, hơi dầu, hạt bụi, độ ẩm hay bất kỳ yếu tố nào có thể gây ô nhiễm thực phẩm.

Theo thống kê, chỉ một sai sót nhỏ trong kiểm soát khí nén có thể dẫn đến thu hồi hàng loạt, thiệt hại về tài chính, uy tín và ảnh hưởng sức khỏe người tiêu dùng. Vì vậy, hiểu rõ rủi ro và cách kiểm soát khí nén sạch là nhiệm vụ bắt buộc đối với các nhà máy thực phẩm.

Những rủi ro ô nhiễm phổ biến của khí nén trong thực phẩm

Không khí môi trường trước khi đi vào máy nén chứa hàng triệu hạt bụi, hơi nước, dầu, vi khuẩn và tạp chất khác. Khi bị nén lại, mật độ các hạt này tăng lên đáng kể. Nếu hệ thống không xử lý đúng cách, khí nén sẽ trở thành nguồn mang vi sinh, hơi dầu, bụi và độ ẩm vào sản phẩm.

Ngoài ra, bên trong hệ thống khí nén còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ khác:

Độ ẩm tích tụ trong đường ống gây nấm mốc, vi khuẩn.
Biofilm bám trong bồn chứa, đường ống, máy nén.
Hơi dầu từ máy nén tràn vào dòng khí.
Đường ống lâu năm rỉ sét, tạo hạt kim loại siêu mịn.
Vi khuẩn tồn tại ngay cả trong điều kiện khô nếu không được lọc đúng cấp độ.

Khí nén bẩn có thể làm nhiễm thực phẩm trực tiếp (ứng dụng tiếp xúc) hoặc gián tiếp (tiếp xúc bao bì, bề mặt, dụng cụ).

Ba nhóm ứng dụng khí nén trong chế biến thực phẩm và mức độ rủi ro

Ứng dụng của khí nén trong ngành thực phẩm được chia thành ba mức:

Khí nén tiếp xúc trực tiếp với thực phẩm

Đây là nhóm ứng dụng nguy cơ cao nhất, bao gồm dao cắt chạy khí nén, trộn sản phẩm, thổi trực tiếp vào nguyên liệu hoặc hỗ trợ chiết rót. Bất kỳ hơi dầu, nước hoặc vi khuẩn nào trong khí nén đều có thể đi thẳng vào sản phẩm.

Khí nén không tiếp xúc nhưng có rủi ro cao

Khí nén không chạm vào thực phẩm nhưng chạm vào bao bì, chẳng hạn thổi chai PET hoặc làm sạch lon/chai trước chiết rót. Nếu bao bì bị nhiễm bẩn, rủi ro đối với thực phẩm vẫn xảy ra.

Khí nén không tiếp xúc

Được dùng cho van điều khiển, xi lanh, động cơ khí… Tuy không tác động trực tiếp, nhưng rò rỉ dầu hoặc nước từ đường ống vẫn có thể gây ô nhiễm môi trường sản xuất.

Việc phân loại này giúp doanh nghiệp xác định chính xác yêu cầu chất lượng khí nén cần đạt — bao gồm cấp lọc, điểm sương, mức độ vô trùng và tần suất kiểm tra.

Khí nén trong bối cảnh FSMA và HACCP: vì sao phải được xem là điểm kiểm soát tới hạn (CCP)?

Đạo luật FSMA của FDA nhấn mạnh yếu tố phòng ngừa và yêu cầu các cơ sở phải chứng minh rằng toàn bộ hệ thống đang hoạt động trong trạng thái kiểm soát. Trong đó, khí nén là một mối nguy rõ ràng và phải được đưa vào kế hoạch HACCP.

Theo cách nhìn của HACCP, khí nén có thể mang theo cả ba nhóm mối nguy chính:

Sinh học: vi khuẩn, bào tử, nấm mốc
Hóa học: dầu, dung môi, chất tẩy rửa
Vật lý: bụi, kim loại, hạt rắn

Dao cắt chạy khí nén, thiết bị chiết rót hoặc hệ thống đóng bao đều có thể trở thành CCP nếu khí nén tiếp xúc với thực phẩm. Do đó hệ thống khí nén không chỉ cần vận hành tốt, mà phải chứng minh được tính an toàn thông qua lọc vô trùng, kiểm soát điểm sương thấp và kiểm tra định kỳ chất lượng khí.

Chiến lược quản lý rủi ro khí nén trong nhà máy thực phẩm

Một hệ thống khí nén đạt chuẩn vệ sinh phải được xây dựng trên ba trụ cột:

Thiết kế chuẩn thực phẩm ngay từ đầu

Sử dụng đường ống inox hoặc vật liệu chống ăn mòn.
Lắp máy sấy khí phù hợp (lạnh hoặc hấp thụ).
Đảm bảo bố trí điểm xả nước thấp nhất trong hệ thống.
Lắp lọc theo đúng cấp độ tại các vị trí CCP.

Bảo trì phòng ngừa

Kiểm tra đường ống, bồn chứa, máy nén định kỳ.
Giám sát điểm sương áp suất để đảm bảo độ khô ổn định.
Xả nước tự động và kiểm tra bộ tách nước khối.
Đảm bảo mọi bộ lọc đúng hạn thay thế theo tiêu chuẩn.

Kiểm định chất lượng khí nén định kỳ

Theo BCAS và ISO, doanh nghiệp phải kiểm tra khí nén tối thiểu 2 lần/năm hoặc mỗi khi có thay đổi lớn về thiết bị.

Kiểm định bao gồm:

Vi sinh
Hạt bụi
Dầu tổng
Hơi dầu
Độ ẩm

Tất cả giúp đánh giá mức độ an toàn trước khi khí nén đi vào dây chuyền sản xuất thực phẩm.

Xem thêm dịch vụ kiểm toán khí nén tại NB Engineering

Giải pháp kỹ thuật: kiểm soát chất gây ô nhiễm từ nguồn khí nén

Để khí nén đạt chuẩn tiếp xúc thực phẩm, các giai đoạn xử lý phải loại bỏ được độ ẩm, hạt siêu mịn, hơi dầu và vi khuẩn. Trong đó, bộ lọc vô trùng (sterile filter) giữ vai trò hàng rào cuối cùng tại điểm sử dụng, đặc biệt là tại CCP.

Bộ lọc vô trùng – lớp bảo vệ cuối cùng và quan trọng nhất

Tại vị trí thổi bao bì, chiết rót, đóng gói, vệ sinh thiết bị… khí nén cần đạt mức sạch tuyệt đối. Một bộ lọc vô trùng chất lượng cao đảm bảo không vi khuẩn – không biofilm – không dầu – không độ ẩm vượt ngưỡng.

Bộ lọc vô trùng Donaldson LifeTec™ PT-N – Giải pháp tối ưu cho ngành thực phẩm

Đây là dòng lọc chuyên dụng đã được kiểm chứng trong môi trường thực phẩm đòi hỏi tiêu chuẩn an toàn khắt khe.

Các ưu điểm nổi bật của LifeTec™ PT-N:

Màng lọc ePTFE 0,2 micron tuyệt đối, loại bỏ vi khuẩn và bào tử.
Khả năng SIP/CIP, chống biofilm và tiệt trùng định kỳ dễ dàng.
Lưu lượng lớn – tổn thất áp thấp, duy trì hiệu suất hệ thống.
Vật liệu đạt chuẩn FDA & EU, phù hợp tiếp xúc thực phẩm.
Thiết kế bền, vận hành ổn định trong môi trường sản xuất liên tục.

Sản phẩm giúp doanh nghiệp kiểm soát rủi ro ô nhiễm, đáp ứng HACCP/FSMA, giảm nguy cơ thu hồi sản phẩm.

👉 Tham khảo sản phẩm:
Bộ lọc vô trùng LifeTec™ PT-N – Việt Nam FIL
https://fil.com.vn/san-pham/bo-loc-vo-trung-lifetec-pt-n/

Không có “khí nén sạch” – trừ khi bạn chủ động kiểm soát

Ngành thực phẩm và đồ uống luôn đứng trước nguy cơ thu hồi sản phẩm vì ô nhiễm. Khí nén — dù vô hình — lại là một trong những yếu tố gây ô nhiễm phổ biến nhất nếu không được kiểm soát.

Kiểm soát khí nén sạch không chỉ là kỹ thuật, mà còn là chiến lược an toàn thực phẩm bắt buộc.